Afbeelding: Familiefoto/hergebruik dus niet toegestaan!
Een nieuwe foto is opgedoken: een Bergse familie in de jaren ’50 of ’60. Op de bovenste rij uiterst rechts mijn overgrootmoeder Cornelia Bernaards-Linders, op de tweede rij van boven, derde rechts mijn overgrootvader Piet Bernaards. ’t Lukt me niet echt om mensen te herkennen van óf de familie Bernaards óf de familie Linders. Is er iemand die iemand op deze foto herkent?
Sinds Watwaswaar per 1 januari dit jaar opgeheven is, staat er een hoop online op de website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Voor deze serie duik ik in het kadaster over de periode 1811-1832. Welke grond bezaten mijn voorouders? Waar op die grond woonden zij misschien? Aan de hand van de topografische atlas 1836-1843 probeer ik ook uit te leggen wat de “aardrijkskundige context” was van deze grond. Vandaag deel 13, (voorlopig) het laatste deel van deze serie: Wouw secties A t/m I en K: de hele gemeente Wouw maar dan zonder de dorpskern van Heerle, die deed ik eerder al. Sectie J heeft nooit bestaan. Klik hier voor de voorgaande delen en de overzichtskaart.
De gemeente Wouw was tot het opheffen in 1997 vrij groot, en dan niet persé naar oppervlakte maar meer als men kijkt naar het grondgebruik: in het zuiden natuurlijk bos en heide (Wouwse Plantage), maar veel landbouwgrond. En de gemeente was ook relatief groot qua inwoners vergeleken met de rest van de regio.
In de ‘Looikensakker’, ten noorden van landgoed Altena en en ten oosten van Moerstraten, had een oude bekende een stuk weiland. Het gaat hier om Salomon Frank, en da’s waarschijnlijk dezelfde als uit het artikel over Hoogerheide: Salomon Nathan Frank (*Stabroek, Antwerpen, België, 2/12-1796, ✞ Woensdrecht, West-Brabant, 9/2-1879). Onder een net iets andere naam werd hij geregistreerd als eigenaar van een mooi groot pand aan de Bergsestraat in ’t dorpscentrum. Hij werd eerder o.a. vermeld als winkelier, in dit register was hij leerlooijer.
Salomon Frank, uit Bergen op Zoom
Looikensakker
Salomon Junior Frank, looijer uit Wouw
het Dorp
Let op: deze kaart is niet naar het noorden gezien! (Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
In sectie D lag een hoek genaamd ‘Eijerdij’ (mooie naam, vind ik). Het lag ten oosten van de Spellestraat en ten noorden van de oude weg naar Roosendaal. In deze hoek lag een perceel dat eigendom was van ‘de weduwe van Cornelis Huijbs’.
weduwe Cornelis Huijbs, uit Roosendaal
Eijerdij
Dit kunnen volgens mijn bestand twee mensen zijn, twee weduwen van een Huijps die overleed in de periode die dit register omvat. De eerste is mijn voorouder Antonia van der Riet (*Wouw-Bulkenaar, West-Brabant, 8/3-1737, ✞ gemeente Roosendaal, 16/12-1817, kwartierstaatnummer 401). Zij was weduwe van Cornelis Gabriel Huijps (*Roosendaal, West-Brabant, 9/8-1736, ✞ Wouw-Bulkenaar, West-Brabant, 6/7-1802, kwartierstaatnummer 400). Een tweede mogelijkheid is Anna Maria Raaijmakers (*Wouw-Oostelaar, West-Brabant, 24/4-1774, ✞ Roosendaal, West-Brabant, 31/7-1834, schoonmoeder van B70), weduwe van Cornelis Huijps (*Wouw-Haïnk, West-Brabant, 28/11-1766, ✞ gemeente Roosendaal, West-Brabant, 4/4-1821, zoon van bovenstaande Cornelis en Antonia van der Riet en schoonvader van B70).
Een familielid Maryn Huijbs had veel grond om perceel D185 heen. Bij hem werd eveneens vermeld dat hij uit Roosendaal kwam, maar zoals ik bij mijn voorvader Jan Huijps schreef woonde deze familie op de Haïnk, een buurtschap daar vlakbij wat bestuurlijk onder Roosendaal en kerkelijk onder Wouw viel.
Maryn Huijbs, bouwman uit Roosendaal
Eijerdij
Kleine Speldestraat
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Donkerrood omlijnd: de grond van de weduwe Cornelis Huijps. Lichtrood omlijnd de grond van Maryn Huijbs. De straat links is tegenwoordig bekend als de Kruislandseweg. De percelen zijn niet meer te herkennen op de kaart van nu. (Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
Een ander familielid Huijps had grond op de Oostelaar. Dit was Antonia (Anthonetta) Jongeneelen (*Wouw-Haïnk, West-Brabant, 16/4-1775, ✞ gemeente Roosendaal of Wouw-Bulkenaar, West-Brabant, 26/11-1841, kwartierstaatnummer 201), weduwe van Gabriël Huijps (*Wouw-Bulkenaar, West-Brabant, 6/4-1775, ✞ gemeente Roosendaal, West-Brabant, 28/9-1819, kwartierstaatnummer 202). Belangrijk om te weten is hier dat er vijf buurtschappen zijn, Vroenhout, Vinkenbroek, Boeïnk, Haïnk en Bulkenaar, die kerkelijk onder Wouw vielen en bestuurlijk (in ieder geval na 1811) onder de gemeente Roosendaal & Nispen. Ik heb, voortbordurend op de DTB-boeken Wouw gebruikt als ‘voorvoegsel’ van deze buurtschappen. Soms vermeld ik ‘gemeente Roosendaal’, dit wijst erop dat iets plaatsvond onder ’t bestuurlijk gebied van Roosendaal, en ik niet precies weet waar.
de weduwe Gabriel Huijps, uit Roosendaal
Oostlaar
Iets ten westen van de twee percelen lag een pad genaamd “Haïnksche Kerkpad”. De percelen zijn ook hier niet meer te herkennen op de huidige kaart, maar ze moeten ergens binnen het rode vierkant gelegen hebben. Het pad waar de pijl naar wijst loopt in dezelfde richting als het pad op de kaart uit 1811. Misschien een restant daarvan?
Originele afbeeldingen: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed & Google.
In sectie E en F had een landbouwer genaamd Johannes Verbraak veel grond. Ik zag een overeenkomst met mijn voorouder Jan (Jean) Verbraak (*Wouw-Westelaar, West-Brabant, 13/3-1778, ✞ Roosendaal-Brembosch, West-Brabant, 16/3-1832, kwartierstaatnummer 202). Hij werd vermeld als landbouwer, werd geboren op Westelaar, maar woonde wel al sinds in ieder geval 1813 in de gemeente Roosendaal. Ik kan dus niet met zekerheid zeggen dat ’t hier om dezelfde persoon gaat.
Johannes Verbraak, bouwman, ”landbouw” uit Westlaar
De Zaafzelsche akker
Westlaar
de Drietrap
In ‘de Vijfhoek’ in sectie I lag één stukje grond van Jan (Jean) van Eekelen (*Essen, Antwerpen, België, 29/4-1790, ✞ Heerle, West-Brabant, 10/4-1841, kwartierstaatnummer 236), eerder vermeld in ’t artikel over Heerle. Misschien toevallig lag verderop in deze sectie, onder ’t toponiem ‘Geizevelden’, had een naamgenoot een moestuin.
Joh’s van Eekelen, bouwman uit Bergen op Zoom
de Vijfhoek
Jan van Eekelen, arbeider van op Herel
Geizevelden
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Aan ’t begin van dit artikel had ik het al even over de Bergsestraat in ’t dorpscentrum. Een eindje verder naar het westen lagen aan deze straat huis, erf en moestuin van mijn voorouder Jacobus (Jakob) van Osta (*Wouw, West-Brabant, 5/1-1753, aldaar, 26/1-1829, kwartierstaatnummer 450).
Jacobus van Osta, schoenmaker uit Wouw
het Dorp
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Om ’t artikel af te sluiten zet ik graag nog wat dingetjes die me opvielen op een rijtje. Zo was er in sectie A een grondeigenaar uit Bergen-Henegouwen (Mons hè), waarbij voor de zekerheid ‘provincie Henegouwen’ geschreven werd. Nederland had België immers nog niet erkend in 1832. Of in sectie G, waar een lap heide eigendom was van ’t dorp Nispen. Nu was Nispen nooit een eigen gemeente, het was al sinds Napoleon samen met Roosendaal. Hoe omschrijf je ’t dorp dan? Als “gehugt”, blijkbaar.
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Verder liepen er twee begijntjes rond in Wouw met een hoeveelheid grond waar ze waarschijnlijk goed van konden leven. Eén daarvan was Cornelia Kerstens, zij zat in Hoogstraten, de ander heette Elisabeth Vadde, uit Lier. Vadde is een achternaam die ik uit mijn eigen stamboom ken, en Elisabeth blijkt inderdaad uit Wouw te komen, zo bewijst een Vlaamse erfgoedsite. Een korte levensgeschiedenis: Elisabeth werd op 19 november 1743 gedoopt te Wouw als dochter van Dominicus Joosse Vadde en Maria Anna Janse Moerkints, werd op 24-jarige leeftijd in 1767 geprofest als begijn te Lier en ging daar wonen op het adres Grachtkant 14/15, in het huis ’t Soete Naemke. Daar woonde ze tot haar overlijden te Lier op 31 oktober 1832, en was daarmee het laatste begijntje wat in het huis woonde. Elisabeth was trouwens een nicht van mijn voorouder Jacoba Anna (Jacqueline) Vaddé (zie nummer 369).
De vraag die mij opkwam was: hoe komt het dat een Wouwse die begijn wordt in Lier zoveel grond bezit in haar geboortedorp? Natuurlijk had de kerk meer wereldlijke macht (en dan bedoel ik hier vooral in de vorm van grond en goederen) in die tijd, maar je zou eerder verwachten dat Elisabeth dan eigendommen had in de omgeving van Lier. Het antwoord hierop lijkt te vinden in de familie van een andere Wouwse grondeigenaar, doctor Joh’s Jacobus de Ram, eveneens uit Lier. Hij komt meermaals voor in het register. Het artikel over het pand waar ze woonde vermeld het volgende:
“Elisabeth Vadden was verwant aan de gezusters Sanders en Adriana De Ram, die in Sint-Rosalia aan de Margaretastraat resideerden. In 1816 noteerde men er samen met Elisabeth Vadden, 72 jaar oud, haar nicht, Maria Godeschal (Goddichal), 42 jaar oud, ex-religieuze, als dochter van Jan Baptist Goddichal en Catharina Vadden, een zuster van de voornoemde Elisabeth.”
De Roosendaalse notarissen J.J. Bosschart en J.C. de Bosson maakte in respectievelijk 1818 en 1838 akten op waarin Elisabeth Vadde samen met de familie de Ram vermeld werd. Eén daarvan (datum 26 mei 1818) is nogal belangrijk voor dit vraagstuk:
“Verkoop door den Heer David de Ram Medicine Dokter wonende te Wouw, als gelaste van Mejuffrouw Elisabeth Vadden, begijntje wonende te Lier aan Adriaan Ruijten bouwman onder Wouw van een huis, schuur, hof, boomgaard en erf met omtrent een gemet zaailand, staande en gelegen op Oostelaar onder Wouw voor Vierhonderd en vijftig gulden.”
Een dokter David de Ram dus, ongetwijfeld familie van Johannes Jacobus de Ram en de familie de Ram in Lier. Het kan zijn dat alle grond die ze bezat in Wouw in deze verkoop inbegrepen was, of dat dit slechts een van meerdere verkopen door de familie de Ram aan Elisabeth Vadde was. Een interessant verhaal dat zeker nog een keer nader onderzoek verdient.
Elizabeth Vadde, begijn uit Lier
Oostlaar
Zuivelaar
de Bestert
de Donken
de Drooge Driessen
Ik vroeg me al af waarom ik zo weinig post kreeg via mijn website… Wat blijkt: mijn eigen e-mail zette de berichtjes die verstuurd werden middels het contactformulier op deze website automatisch in spam. En da’s vervelend: want die worden na een maand automatisch verwijderd.
Oftewel, een heleboel berichtjes via dat formulier zijn nooit gelezen en nu weg. Misschien vroeg u zich al af waar het antwoord bleef. In elk geval mijn welgemeende excuses hiervoor. Ik maak nu gebruik van een nieuw contactformulier, deze zou wél moeten werken.
Ik hoop van harte dat ik hierdoor niet veel nieuwe belangrijke informatie en gegevens gemist heb. En, mochten deze problemen voorkomen in de toekomst: zoek me even op op Facebook en stuur me een privéberichtje. Die komen altijd aan.
Nogmaals: mijn welgemeende excuses. Ik verwijs u graag door naar de gloednieuwe contactpagina.
Sinds Watwaswaar per 1 januari dit jaar opgeheven is, staat er een hoop online op de website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Voor deze serie duik ik in het kadaster over de periode 1811-1832. Welke grond bezaten mijn voorouders? Waar op die grond woonden zij misschien? Aan de hand van de topografische atlas 1836-1843 probeer ik ook uit te leggen wat de “aardrijkskundige context” was van deze grond. Vandaag deel 12 van deze serie: Ossendrecht secties A t/m G: de hele gemeente Ossendrecht. Klik hier voor de voorgaande delen en de overzichtskaart.
Over Brabantse Wal gesproken. U dacht toch niet dat ik Ossendrecht zou vergeten? Er is minder te vinden dan ik had verwacht wel. Dit artikel behandelt vooral sectie D. Sectie A, F en G zijn de polders, sectie B is Calfven, sectie C is de Groote Meer en sectie E het Hageland waar later in de 19e eeuw ’n aantal van mijn Ossendrechtse voorouders woonden. In het bosgebied o.a. wederom de Bergse burgemeesters Cuypers en Vermeulen.
Beginnen we ook hier weer met de weduwe Adriaan van den Eijnde uit de artikelen over Hoogerheide en Woensdrecht. Zij bezat een stukje bos op het Moleneind binnen sectie D.
de weduwe Adriaan van den Eijnde, uit Ossendrecht
het Moleneind
Verderop op ’t Moleneind hadden twee directe voorouders een huis in bezit, de eerste Nicolaas Paardekam (*Ossendrecht, West-Brabant, 12/6-1772, ✞ aldaar, 4/11-1838, kwartierstaatnummer 206).
Nicolaas Paardekam, arbeider uit Ossendrecht
het Moleneind
De tweede is Cornelis Adriaansen of Cornelius Adriaense (*Ossendrecht, West-Brabant, 27/6-1752, ✞ aldaar, 15/2-1832, kwartierstaatnummer 442 en de grootvader van Adriaan Adriaansen uit ’t artikel over Woensdrecht). Hij was de buurman van Nicolaas Paardekam.
Cornelis Adriaansen, arbeider uit Ossendrecht
het Moleneind
Hoewel het Hageland sectie E genoemd werd in het kadaster, wordt de straat waaraan Nicolaas en Cornelius hun huis hadden wel Hageland genoemd anno 2016. In het kadaster werden zij tot sectie D gerekend en ‘Moleneind’, de straat die van ’t dorp naar de Putseweg loopt, als toponiem gebruikt. Sterker nog, van beide heb ik een adres als zulks uit het oude bevolkingsregister: Nicolaas woonde op Hageland 179 in 1830 en 1832 en Cornelis op Hageland 181 in 1830. Waaruit ook af te leiden is dat beiden ook daadwerkelijk op dat adres woonden.
Inschrijving op de nummers 179 en 181. Op 178 woonde Cornelis’ dochter Petronella met haar echtgenoot Martien Buermans. (Afbeelding: Bevolkingsregister Ossendrecht 1830/RHC ’t Markiezenhof)
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
De ligging van de twee huizen op de huidige kaart, ongeveer. Zie hoe de schuine lijnen ten westen van de straat (met o.a. een beek, de Vossenloop) overeenkomen met de kaart uit 1811. (Originele afbeelding: Google)
In het oude hart van het dorp was een vrij groot pand (met een vrij grote tuin) eigendom van mijn voorouder Pieter Jan van der Poel (*Woensdrecht, West-Brabant, 20/10-1787, ✞ Ossendrecht, West-Brabant, 12/10-1854, kwartierstaatnummer 102). Hij was een schoonzoon van Nicolaas Paardekam, hierboven vermeld. Van Pieter Jan is bekend dat hij herbergier was op Ossendrecht, en zijn adres in 1830: huis 60 ‘op ’t dorp’. Gezien de grootte van zijn pand en de centrale ligging ervan kan ’t volgens mij heel goed zijn dat dit ook zijn herberg was.
Pieter Jan van der Poel, tapper uit Ossendrecht
het Dorp
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Meer richting de Ossendrechtse Markt lagen huis en schuur van Jacobus Musters (*Ossendrecht, West-Brabant, 3/10-1759, ✞ aldaar, 6/3-1842, kwartierstaatnummer 424).
Jacobus Musters, arbeider uit Ossendrecht
het Dorp
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Achter de Markt lag het Hondseind, een gebied met wat verspreide huizen waar blijkbaar geen straat o.i.d. langsliep. Dit stukje Ossendrecht is nu bekend als ‘de Kuil’, mij bekend omdat mijn betovergrootvader daar woonde. De percelen van 1811 zijn tegenwoordig niet meer te herkennen. Vlak achter de Koningin Wilhelminastraat lag een flink stuk grond met ’n huis en zelfs wat heide, eigendom van mijn voorouder Johannes Franciscus (Francus) Theuns (*Hoevenen-Ertbrand, Antwerpen, België, 17/9-1778, ✞ Ossendrecht, West-Brabant, 28/8-1828, kwartierstaatnummer 430).
Francis Theuns, arbeider uit Ossendrecht
het Honseint
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Sinds Watwaswaar per 1 januari dit jaar opgeheven is, staat er een hoop online op de website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Voor deze serie duik ik in het kadaster over de periode 1811-1832. Welke grond bezaten mijn voorouders? Waar op die grond woonden zij misschien? Aan de hand van de topografische atlas 1836-1843 probeer ik ook uit te leggen wat de “aardrijkskundige context” was van deze grond. Vandaag deel 11 van deze serie: Woensdrecht secties A, E, F & G: de Zuidgeest, de polders en ’t dorp Woensdrecht zelf. Klik hier voor de voorgaande delen en de overzichtskaart.
In de polders, secties E en F, niet veel te vinden. Deze waren vooral verdeeld over een paar families die er al lange tijd boerden. Op de Zuidgeest iets meer, maar ’t viel toch wat tegen. Laten we beginnen met wat markante punten, van wie waren deze in de periode 1811-1832?
(Drie header-afbeeldingen: RHC ’t Markiezenhof)
Kaartje niet richting ’t noorden gezien! (Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
Zoals hierboven te zien omvatte de Kraaijenberg de percelen A1 t/m A12. Het grootste deel was eigendom van de burgemeester van Halsteren, en een klein stukje van de eigenaar van Hildernisse.
Lauwrijs Testers of zijne erven, burgemeester uit Halsteren
Imanuel Bosschaert, rentenier uit Antwerpen
Jan Baptist Lips, verver uit Bergen op Zoom
Kaartje niet richting ’t noorden gezien! (Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
Ook de Schaliehoeve lag binnen de gemeente Woensdrecht (zoek op Schaliehoef). Ze was eigendom van Gerard Groffen, afkomstig van de Zuidgeest.
Gerard Groffen, bouwman van de Zuidgeest
Afbeelding: RHC ’t Markiezenhof
Links de Schelde, rechts de Brabantse Wal. Kaartje is naar ’t noorden gezien. (Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
Kaartje is ongeveer naar ’t oosten gezien. (Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
De vloedboerderij van Hildernisse op de Brabantse Wal tussen de Kraaijenberg en Lindonk is iets unieks. Een restant van een verdronken Zeeuws dorp aan de oostoever van de Schelde, waar ik al eerder over schreef. De boerderij en directe omgeving waren eigendom van een Antwerpse rentenier die ook een perceel bezat op de Kraaijenberg: E., Imanuel of Emanuël Bosschaert. De kans is klein dat hij Hildernisse ook zelf in gebruik had.
E./Emanuël Bosschaert, rentenier uit Antwerpen
Verder met de Zuidgeest. Burgemeester Cuypers uit ’t deel over het Bergse bos bezat land op de Zuidgeest, ten westen van de Antwerpsestraatweg. Het gedeelte van de Zuidgeest waar hij grond had werd toen ‘de Muspot’ genoemd, en is niet toevallig de huidige locatie van landgoed Mattemburgh. Cuypers was namelijk de oprichter van Mattemburgh, vernoemd naar zijn vrouw. Het kadaster eindigt in 1832, in 1847 werd de villa gebouwd en een begin gemaakt met het landgoed. Misschien was Cuypers al op zoek naar een mooi plekje voor z’n plannen..
P.J. Cuypers uit Bergen op Zoom
de Muspot
Richting ’t oosten gezien. (Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
Nog een burgemeester van de drie uit de omgeving van de Wildert: Johan Drabbe, of zijn erven althans. Hij bezat zover ik in sectie E kon zien aldaar maar vier percelen, dus dat hij aan de andere kant van de Huijbergsebaan, het Woensdrechtse deel, nog meer grond van de markies gekocht had is logisch.
Johan Drabbe of zijne erven, uit Bergen op Zoom
Zuidgeest
We blijven nog even in de buurt van het gebied uit ’t artikel over de Wildert. Tegenover het stukje land wat ik daar behandelde, nog boven de Heimolen aan de Huijbergsebaan, bezat de weduwe van ene Jan Linders een huis met wat erf. Ze was de buurvrouw van voornoemde burgemeester Drabbe en ene Martinus Luijks, pastoor van Nispen. Van laatste vraag ik me af of hij de broer is van Francina Luykx, die met haar broer Martinus veel grond bezat in ’t Bergse bos en in de binnenstad van Berrege.
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
de weduwe Jan Linders, uit Zuidgeest
Zuidgeest
Tweede vraag is: wie is deze Jan Linders? Ik heb twee van de drie ‘klassieke’ families Linders uit Bergen op Zoom e.o. onderzocht, maar bij niemand uit die families zijn er aanwijzingen dat hij op de Zuidgeest of op de Heimolen woonde. Een paar hele kleine mogelijkheden:
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Adrianus (Adriaan) van den Eijnden (*Middelbeers, Oost-Brabant, 13/3-1755, ✞ Ossendrecht, West-Brabant, 30/10-1822, nummer V136) kwam ik al eerder tegen in ’t kadaster bij Hoogerheide. Hij bezat daar een weiland helemaal op ’t randje van de Brabantse Wal. Niet ver daar vandaan, op ’t dorp Woensdrecht had hij een huis, en in de nabijgelegen Prins Karelpolder bezat de smid nog een weiland wat akkers. De Prins Karelpolder is het polder gebied tussen de Brabantse Wal bij Woensdrecht en die bij Lindonk, ten noorden van het dorp. De grond van Adriaan lag aan de Langeweg die van ’t dorp naar de Oude Zeeuwseweg loopt. Leuk is dat deze weg ook tweehonderd jaar geleden al Langeweg genoemd werd op de kaarten.
Adriaan van den Eijnden, smid uit Woensdrecht
Prins Karelpolder
Woensdrecht
Originele afbeelding: Google.
In dezelfde Prins Karelpolder vond ik nog iemand uit ’t artikel over Hoogerheide terug: Salomon Nathan Frank (*Stabroek, Antwerpen, België, 2/12-1796, ✞ Woensdrecht, West-Brabant, 9/2-1879). Zijn grond lag meer richting de afslag Hoogerheide aan de A58/A4.
Salomon Nathan Frank, koopman uit Hoogerheide
Prins Karelpolder
Originele afbeelding: Google.
Bijna aanbeland bij ’t dorp kom ik voor ’t eerst directe voorouders tegen. Om te beginnen met Bartholomeus Linders (*Woensdrecht, West-Brabant, 11/10-1758, ✞ aldaar, 12/1-1842, kwartierstaatnummer 96 en nummer LW4). Hij bezat een huis met erf en ’n tuin in een gebied genaamd ‘de Bosschen’ ten oosten van het dorp.
Bartholomeus Linders, arbeider uit Woensdrecht
de Bosschen
Originele afbeeldingen: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en Google.
Op het kaartje hierboven is rechtsonder ‘Nederheide’ te lezen. Onder het toponiem Neerheide wordt deze straat vermeld in het kadaster. De straat vormt nu de grens tussen Woensdrecht en Hoogerheide, maar ik weet niet of dit in 1811 ook al zo was. Aan die straat had Adriaan van Opdorp een huis, en ervan uitgaande dat men in die tijd pas op latere leeftijd grond in eigendom kreeg i.p.v. dit te huren of pachten, denk ik dat het hier gaat om mijn voorouder Adrianus (Adriaan) van Opdorp (*Essen-Wildert, Antwerpen, België, 5/5-1759, ✞ Woensdrecht, West-Brabant, 9/11-1837, kwartierstaatnummer 444). Ik wist reeds dat Adriaan bij zijn overlijden in 1837 woonde op het adres A40 te Woensdrecht, maar of dit hetzelfde huis betreft als perceel G306 weet ik niet zeker. Het huisnummer van dit perceel in 1849 weet ik wel, daarover verderop meer.
Adriaan van Opdorp, arbeider uit Woensdrecht
de Neerheide
Originele afbeeldingen: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en Google.
De buurman links van Adriaan was zijn zoon Cornelis van Opdorp (*Woensdrecht, West-Brabant, 3/3-1795, ✞ aldaar, 17/8-1846, kwartierstaatnummer 222). Het toponiem van ’t stuk waar zijn huis onder viel was net anders, maar de afstand is vrij klein. Het lijkt erop dat Cornelis zijn huis zelf bouwde, gezien de ‘a’ en ‘b’ achter het nummer van zijn perceel, en het huis lijkt later bijgetekend te zijn op de kaart.
Cornelis van Opdorp, uit Woensdrecht
de Molenakkers
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Aanwijzingen dat de familie ook echt in hun huisjes woonde vond ik in ’t bevolkingsregister van 1849. Van Anna Catharina Hendrickx (*Ekeren-Witven, Antwerpen, België, 2/2-1765, ✞ Woensdrecht, West-Brabant, 11/10-1852, kwartierstaatnummer 445) wist ik dat zij overleed op het adres A130. In 1849 stonden op dat adres ingeschreven Martien van Dijk (schoonzoon, *1809) met zijn vrouw Joanna van Opdorp (dochter, *1803), hun kinderen en Anna Catharina Hendrickx. Oma woonde dus in.
In huis A129, één ervoor, woonde toen Adriaan Adriaansen (*Ossendrecht, West-Brabant, 16/6 of 16/7-1821, ✞ Hoogerheide, West-Brabant, 18/2-1902, kwartierstaatnummer 110) en zijn vrouw Johanna van Opdorp (*Woensdrecht, West-Brabant, 1/4-1828, ✞ gemeente Woensdrecht, 23/2-1914, kwartierstaatnummer 111). Johanna was een dochter van Cornelis van Opdorp, de zoon van Adriaan en Anna Catharina, en de zwager van Martien van Dijk. Zij woonden op A129 met hun kinderen en met Anna Catharina Boogers (*Essen-Horendonk, Antwerpen, België, 15/11-1787, ✞ Woensdrecht, West-Brabant, 18/10-1850, kwartierstaatnummer 223). Anna Catharina was Johanna’s moeder, haar man Cornelis van Opdorp was reeds in 1846 overleden.
Op een rijtje: het oudste huis, rechts, had nummer G306 in het kadaster en was adres A130 in 1849. Daarin woonde Adriaan van Opdorp en later zijn schoonzoon Martien van Dijk en dochter Joanna. Het huis links daarnaast werd gebouwd door Adriaans zoon Cornelis. Het had nummer G407b in het kadaster en huisnummer A129 in 1849. Na de dood van Cornelis woonde er zijn schoonzoon Adriaan Adriaansen in met dochter Johanna. Leuk detail: hun dochter Nel Adriaansen, mijn bet-betovergrootmoeder, woonde dus ’t eerste jaar van haar leven met oma, en de eerste drie jaar van haar leven met haar overgrootmoeder als buurvrouw..
De situatie in 1849: de voorouders in een groen vakje woonden op A130/G306, die in een rood vakje op A129/G407b.
Afbeelding: Bevolkingsregister Woensdrecht 1849/RHC ’t Markiezenhof
Aan de Woensdrechtse Dorpstraat had mijn voorouder Jan Baptist Mertens (hier vermeld als Martens, *Ekeren, Antwerpen, België, 1749 of 1750, ✞ Woensdrecht, West-Brabant, 14/8-1828, kwartierstaatnummer 156) zijn huis.
Jan Baptist Martens, arbeider uit Woensdrecht
Woensdrecht
Het huis van Jan Baptist Mertens. Boven is de Stompe Toren te zien, met het kleinere kerkgebouwtje erachter. (Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
Als laatste in dit rijtje gaan we nog iets verder de Dorpsstraat in, naar het kruispunt Dorpsstraat/Rijzendeweg. Twee huizen, een schuur en twee tuinen op die hoek waren eigendom van Adrianus (Adrjan) Linders (*Woensdrecht, West-Brabant, 18/11-1761, ✞ aldaar, 14/3-1843, nummer LW5), een broer van Bartholomeus Linders van eerder in dit artikel.
Adriaan Linders, arbeider uit Woensdrecht
Woensdrecht
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Zicht op ‘de hoek van Adriaan Linders’ begin 20e eeuw. Beide kerktorens op deze ansichtkaart bestaan niet meer; de rechter moest nog gebouwd worden in de tijd van het kadaster. (Afbeelding: Hoogerheide en Woensdrecht in oude ansichten, H. Jacobs, L.W. Lijmbach, Europese Bibliotheek Zaltbommel)
Sinds Watwaswaar per 1 januari dit jaar opgeheven is, staat er een hoop online op de website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Voor deze serie duik ik in het kadaster over de periode 1811-1832. Welke grond bezaten mijn voorouders? Waar op die grond woonden zij misschien? Aan de hand van de topografische atlas 1836-1843 probeer ik ook uit te leggen wat de “aardrijkskundige context” was van deze grond. Vandaag deel 10 van deze serie: Woensdrecht secties B, C en D en Huijbergen sectie A t/m C: Hoogerheide en Huijbergen. Klik hier voor de voorgaande delen en de overzichtskaart.
Volgorde:
Adrianus (Adriaan) van den Eijnden (*Middelbeers, Oost-Brabant, 13/3-1755, ✞ Ossendrecht, West-Brabant, 30/10-1822) komt voor in veel stambomen in de Zuidwesthoek. In mijn bestand heeft hij nummer V136. Adriaan was smid van beroep en werd vermeld als afkomstig van Woensdrecht. Eén bezit kwam ik tegen: een weiland genaamd D11 in het ‘Hoogerheidensche Laag’. Dit perceel lag dicht bij een plas óp de Brabantse Wal, in de buurt van ’t Marktje bij Woensdrecht-dorp.
Adriaan van den Eijnden, smid uit Woensdrecht
’het Hoogerheidensche Laag’
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Originele afbeelding: Google.
Het meertje waar Adriaan zijn weiland aan had is mogelijk hetzelfde als op deze foto uit een ansichtenboek. Het bijschrift luidt: “gaan we de Nieuweweg verder af dan komt men achter het monument om op de doodlopende straat Het Marktje. Op het einde van deze weg lag tegenover nummer 57 tot 1945 het mooie diepe ven “De Weel”. Dit ven is in dat jaar gedempt met het puin van door oorlogsgeweld verwoeste woningen. Rond “de Weel” speelt de legende van “de Snoek met het Gareeltje”. Deze naam leeft voort in de carnavalsvereniging “De Snoeken”. (Afbeelding: Hoogerheide en Woensdrecht in oude ansichten, H. Jacobs, L.W. Lijmbach, Europese Bibliotheek Zaltbommel)
Gaan we door met Christiaan de Vos (*Woensdrecht, West-Brabant, 1782, ✞ Woensdrecht of Hoogerheide, West-Brabant, 17/11-1838), broer van Jacobus de Vos uit mijn artikel over Putte. Ik probeer al een tijdje de familie de Vos te plaatsen in de Zuidwesthoek; deze Christiaan woonde aan de weg naar Ossendrecht. Bij de geboorte van zijn zoon Corneille in 1813 worden hij en zijn vrouw Veronica Rommers vermeld als woonachtig te Hoogerheide, dus dit zou goed kunnen kloppen.
Christiaan de Vos, kleermaker uit Hoogerheide
Hoogerheiden
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Net iets daarboven lagen percelen D209 en D210. De eigenaar van deze grond viel me op, omdat ik de familie eerder tegenkwam in het boek ‘Hoogerheide en Woensdrecht, toen en nu’, van dhr. Moors. Het gaat hier om een familie van veehandelaren, die zover ik weet de enige joden waren in de 19e-eeuwse Zuidwesthoek (let op! ik ben hier wel wat afgedwaald van het kadaster merkte ik achteraf).
Salomon Nathan Frank, uit Hoogerheide
Hoogerheiden
Wat ik vooral zag toen ik eerder werkte met joodse stambomen was dat zij vooral eind 18e eeuw vanuit het huidige Duitsland naar de Nederlanden kwamen, of ze nu naar Amsterdam, Eindhoven of Hoogerheide terecht gingen. Dat is voor deze familie in ieder geval wel zo. Beginnen we met Lazarus Levi (aangenomen naam Van Broek), geboren rond 1730 in Wallhausen bij Kreuznach (Rijnland-Palts, Duitsland) en zijn vrouw Elisabeth Salomon. Zij kregen een aantal kinderen die in de hele regio terug te vinden zijn (bron: hoofdzakelijk de stamboom Goudsmit).
Zoals gezegd gaan we verder met Sara Lazarus van Broek. Zij trouwde met Nathan Salomon Frank (*’Frankenland’, ergens in Duitsland, rond 1759, ✞ Woensdrecht, West-Brabant, 10/8-1847). Van beiden is dus te Woensdrecht een overlijdensakte te vinden. Nathan was rentenier bij zijn overlijden, en het ‘Frankenland’ als plaats van geboorte is ook uit die akte afkomstig. Sara was rentenierster bij haar overlijden, en bij haar overlijden werd niet Wallhausen maar Wiesbaden als plaats van geboorte opgegeven, wat niet heel vreemd is, aangezien ’t veel grotere Wiesbaden op een kleine vijftig kilometer van Wallhausen ligt.
De overlijdensakte van Nathan Salomon Frank, 1840. De aangifte werd gedaan door zijn twee zoons. (Afbeelding: RHC ’t Markiezenhof)
Er zijn twee zoons bekend van het echtpaar, waaruit ook blijkt dat ze een tijdje te Stabroek gewoond hebben. Zoon Salomon Nathan Frank werd op 2 december 1796 aldaar geboren. Hij trouwde op 23 juli 1818 te Bergen op Zoom met zijn nicht Elisabeth of Isabella Salomon van Broek, dochter van oom Salomon Lazarus van Broek uit ’t rijtje hierboven. Salomon Nathan Frank was koopman en winkelier en overleed op 9 februari 1879 te Woensdrecht. Hij is degene die in het kadaster vermeld wordt, óf misschien zijn vader, maar dan werd diens naam verkeerd geschreven/omgedraaid.
De andere zoon, niet vermeld in de stamboom Goudsmit, was Levi Salemon Frank, geboren in de gemeente Woensdrecht rond 1820 (geen geboorteakte gevonden), aldaar overleden op 6 april 1885. Hij was veehandelaar en bleef hoogstwaarschijnlijk ongehuwd. En hij is degene die voorkomt in het boek van Marcel Moors.
Afbeelding: ‘Hoogerheide en Woensdrecht, toen en nu’, M. Moors, uitgeverij Van Geyt Productions.
De het bijschrift bij deze foto luidt: “Het woonhuis van slager Jac. Theuns en zijn vrouw Verhaert stond aan de Ossendrechtseweg vanaf de Putseweg het derde huis links. Daarvoor woonde hier de Joodse veehandelaar Levi Salomon Franck. Slager Theuns had 12 kinderen en was acht jaar slager geweest in Antwerpen. Na Theuns kwam de limonadefabrikant Leon Snepvangers hier wonen.” En wat blijkt, als we naar het kadaster kijken? Het ‘derde huis links aan de Ossendrechtseweg vanaf de Putsweg’, op de foto hierboven afgebeeld, ís perceel D209. Oftewel, voor dat Levi Salomon Frank erin woonde was het pand eigendom van zijn broer, óf van zijn vader.
Als laatste even naar de boerderij van mijn betovergrootouders Fons de Dooij en Cornelia de Vos (zie kwartierstaatnummers 26 en 27). Deze lag aan de Huijbergsebaan te Hoogerheide, en ik probeer te achterhalen hoe oud dit huisje was en hoe lang ze in bezit van de familie de Vos was. Twee percelen aan de Huijbergsebaan zouden de locatie van dit huisje kunnen zijn: D254 en D261. Beide percelen worden in de lijst van eigenaren aangegeven als ’s Rijks domein’. Van D261 werd gezegd dat het bouwland was, maar aan de straatkant is toch duidelijk bebouwing te zien. En waarom was er daar bouwland in eigendom van de overheid? Wordt ongetwijfeld vervolgd..
Originele afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Sinds Watwaswaar per 1 januari dit jaar opgeheven is, staat er een hoop online op de website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Voor deze serie duik ik in het kadaster over de periode 1811-1832. Welke grond bezaten mijn voorouders? Waar op die grond woonden zij misschien? Aan de hand van de topografische atlas 1836-1843 probeer ik ook uit te leggen wat de “aardrijkskundige context” was van deze grond. Vandaag deel 9 van deze serie: Putte sectie A t/m C: de gehele gemeente Putte. Klik hier voor de voorgaande delen en de overzichtskaart.
Het dorp waar men vroeger doorheen reed op weg naar Antwerpen en waar men midden in ’t centrum ’t paspoort moest laten zien. Putte, of eigenlijk ‘Put’ in Brabants, was tot 1997 een eigen gemeente, tot het met de gemeenten Woensdrecht, Ossendrecht en Huijbergen fuseerde tot de gemeente Woensdrecht. Waar Woensdrecht, Hoogerheide, Huijbergen en Ossendrecht genealogisch gezien veel overeenkomsten vertonen, veel dezelfde families, enzovoorts, is er in de Zuidwesthoek een speciaal plekje voor Putte.
Putte is een groot dorp, ongeveer 15.887 inwoners. Het noordelijke deel is Nederlands, het zuidelijke deel is Belgisch/Vlaams/Antwerps, en verdeeld over de gemeente Stabroek en de gemeente Kapellen. In tegenstelling tot wat men misschien zou verwachten, liep deze grens ook in de tijd van het kadaster al door ’t dorp, toen tussen de provincies Noord-Brabant en Antwerpen. Sterker nog, deze grens loopt al door ’t dorp sinds de tachtigjarige oorlog, het noorden bij bezet Staats-Brabant en ’t zuiden was Spaans en later Oostenrijks. Uit die tijd komt ook ’t verhaal van de schilder Jacob Jordaens. De grens doet de twee ‘Puttes’ nog altijd duidelijk van elkaar verschillen, Putte-Woensdrecht heeft een beduidend Nederlands karakter, nog meer dan de andere dorpen in de Zuidwesthoek, waar Putte-Kapellen en Putte-Stabroek Vlaamse dorpen zijn zoals alle andere. In de tijd waarvan ik ’t kadaster onderzoek, 1811-1832, is er iets opvallends te zien. Allereerst is er geen ‘België’ te bekennen. Het andere deel van het dorp wordt gemeente Stabroek genoemd, en provincie Antwerpen. ’t Belgisch koninkrijk werd immers pas in 1839 erkend door Willem I: de staat bestond in de laatste twee jaar die het kadaster omvat simpelweg nog niet in de ogen van de kaartenmakers. Meer opvallend is dat álle grondeigenaren in Putte-Woensdrecht óf uit Putte zelf kwamen, óf uit Vlaanderen, en dan vooral uit Antwerpen of de dorpen ten noorden daarvan: Stabroek, Lillo, Hoevenen, Berendrecht. Slechts één kwam er uit een ander Noord-Brabants dorp, daarover verderop meer. Hieronder een lijstje van alle grondeigenaren uit de periode op alfabetische volgorde. Een voorouder van u erbij, misschien?
Slechts één van hen kwam dus uit een ander Nederlands dorp: kleermaker de Vos, uit Ossendrecht. Het gaat hier om mijn voorouder Jacobus de Vos (*Woensdrecht, West-Brabant, 11/2-1764,✞ Ossendrecht, West-Brabant, 6/7-1836, kwartierstaatnummer 216). Twee zoons van hem en de Veronica de Groof (* Berendrecht, Antwerpen, België, 10/10-1776, ✞ Ossendrecht, West-Brabant, 14/4-1858, kwartierstaatnummer 217) in mijn bestand werden te Putte geboren. Johannes Wilhelmus de Vos (*Putte, West-Brabant, 19/7-1810, ✞ Bergen op Zoom, 15/6-1883, schoonvader van B183) en Jan Baptist de Vos (*Putte, West-Brabant, 17/4-1814, ✞ Ossendrecht, West-Brabant, 30/11-1876, kwartierstaatnummer 108). Van het echtpaar De Vos wist ik dat ze te Woensdrecht woonden in 1796, te Putte in 1800, 1803, 1804, 1807 en 1814 en op het Hondseind te Ossendrecht in 1830. Bij de geboorte van zijn zoon Jan Baptist in 1814 woonde zij dus in Putte, wat daar ook vermeld wordt, en waren Puttenaren Cornelis Teijsen en Jan Gijsen getuige; de akte werd ondertekend door burgemeester E. Braeckmans. Laatste komt voor in de bovenstaande lijst van grondeigenaren, Teijsen en Gijsen niet maar hun achternaam wel, familie waarschijnlijk.
Jacobus de Vos, kleermaker uit Ossendrecht
’ten oosten van de Putsche straat’
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
Ik had verwacht dat De Vos, vanwege het ontbreken van enig genealogisch verband met Putte, ergens tegen de gemeentegrens met Ossendrecht gewoond zou hebben, maar het blijkt midden in het dorp te zijn geweest. Althans, dat is waar hij een huis, erf en tuin bezat.
Dit kaartje is ongeveer naar ’t oosten gezien. (Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
De afstand tussen het huis van De Vos en de grens is slechts een paar meter, het lag aan de Klavetterstraat. Opvallend aan dit kaartje is dat de kerk aan de Nederlandse kant van de grens mist: de grens was toen immers nog gewoon een provinciegrens. De grote straat wordt verderop op de kaart benoemd als de hoofdroute tussen Bergen op Zoom en Antwerpen, toen al dus. Midden op die weg zien we rechts een stippellijntje, dat is denk ik de gemeentegrens tussen Kapellen en Stabroek.
De familie De Vos mag dan heel wat jaren in Putte doorgebracht hebben; in 1830 waren ze weer terug in Ossendrecht. Misschien zag Jacobus ’t niet zitten om de smokkelaars door z’n tuin te zien rennen?
(Headerafbeelding bovenaan: Mapio/maker onbekend. Meldt u even.)